Mijn oma kijkt vragend naar de gedaante in de deuropening. Haar kleinzoon is zojuist binnengelopen. De herkenning en de daarop volgende sprankeling in haar ogen worden pas aan de rand van het ziekenhuisbed geactiveerd.

Oma begint gelijk vragen te stellen: hoe is het in Utrecht? Hoe gaat het met je vriendin? Ben je blij met je werk? Mijn antwoorden: Utrecht was genieten in de herfst, mijn vriendin is druk met haar studie in Maastricht en voor mijn werk schrijf ik een blog over Reflective Practitioners. Die laatste statusupdate bezorgt haar een frons op het gezicht.

“Dat je tegenwoordig een leven lang moet leren” zeg ik.
“O” klinkt het.
Mijn oom aan de andere kant van het bed onderbreekt het onderonsje: “dat is bij ons op het werk dus ook. Wat een onnodig gedoe allemaal, al die cursussen”, ik besluit de weg van de minste weerstand te bewandelen en zeg: “ja, ietwat overtrokken is het allemaal wel”. Terwijl ik denk: “De vorm van bijscholing is wellicht niet altijd optimaal gekozen, maar we kunnen niet beweren dat dezelfde werkmethodes als 20 jaar geleden nog altijd even toepasbaar zijn”.

Sterker nog, het vergt weinig moeite om 10 complete banen te vinden die 10 jaar geleden nog niet bestonden: http://www.forbes.com/sites/meghancasserly/2012/05/11/10-jobs-that-didnt-exist-10-years-ago/2/
Toch zet mijn oom mij aan het denken. Blijkbaar heeft mijn korte beschrijving van ‘Reflective Practitioners’ slechts verwarring veroorzaakt. Een Reflective Pracitioner is niet iemand die alleen doet aan periodieke bijscholing. Hij (of zij natuurlijk) is een professional die zich te allen tijde bevindt in een continu en iteratief leerproces waarin ‘reflection-in-action’ en ‘reflection-on-action’ de toverwoorden zijn (Donald Schön, The Reflective Practitioner, 1983).

Reflection-in-action betekent dat de professional geconfronteerd met een situatie ter plekke put uit zijn bestaande ervaringen, gevoel en theoretische kennis en een bewuste keuze maakt uit het mentale repertoire dat hij als professional ontwikkeld heeft en tot handeling overgaat. Dit betekent ook dat de Reflective Practitioner toestaat dat de situatie voor hem nog onbekende elementen bevat, welke hem mogelijk zelfs verwonderen en daarom gaat hij over tot een zo passend mogelijke handeling. Zo kan een manager in zijn handelen bijvoorbeeld putten uit voor hem bekende organisatiemodellen zonder deze als blauwdruk te gebruiken. Wellicht namelijk dat de politiek in een organisatie of de gevoelige aard van een situatie zich niet één op één leent voor de blauwdruk.

Voor het maken van deze snelle vergelijkingen door het actief aanspreken van het mentale repertoire, om vervolgens tot een zo passend mogelijke handeling over te gaan, kennen de Engelsen het passende gezegde “to think on your feet”. In mijn mentale repertoire heb ik tot op heden nog geen waardig Nederlands equivalent van dit gezegde gevonden.

Reflection-on-action betekent dat de professional zich na de situatie zijn handelen van tijdens de situatie onder de loep neemt. Omdat hij al tijdens de situatie open stond voor nieuwigheden zal reflection-on-action gemakkelijker plaatsvinden. Hij gaat bij zichzelf en bij collega’s te rade of zijn cumulatieve kennis optimaal zijn besluit heeft gefaciliteerd. Hij reflecteert dus niet alleen op de keuzes die hij gebaseerd op zijn, op dat moment aanwezige, kennis gemaakt heeft. Aanvullend kijkt hij ook naar welke aanwezige kwaliteiten en kennis hem tot die keuze geleid hebben. Indien nodig gaat hij op zoek naar opvulling voor de gaten in zijn mentale repertoire.

Waar mijn oom dus zijn bedenkingen zet bij extrinsiek gemotiveerde bijscholing praten we het in het geval van de Reflective Practitioner over intrinsiek gemotiveerde bijscholing. Een belangrijk verschil in de insteek om iets te leren betekent natuurlijk ook een belangrijk verschil in het leereffect.

Door continue reflectie toe te passen kan de Reflective Practitioner in de volgende situatie waarin hij zich bevindt aan de slag met zijn nieuw vergaarde modellen, theorieën, presentatievaardigheden, leiderschapstechnieken et cetera. Dit proces is continue en iteratief omdat elke situatie nieuwe elementen kan bevatten, en zeker in het hedendaagse bestaan volgen nieuwe situaties elkaar snel op.

Door reflection-in-action en reflection-on-action toe te passen verzekert de Reflective Pracitioner zichzelf dus van een repertoire dat altijd up-to-date maar nooit volledig is. Ben jij een Reflective Practitioner?